İBRAHİM ÖZKALEMKAŞ

Türkmenistan’ın Kurucusu ve  ilk Devlet Başkanı Saparmurad Türkmenbaşı Anıtı 

2000 yılının yaz aylarındandı, bir gün sınıfımızdaki Türkmenistan vatandaşı Çari Muhammed arkadaşımla Türkiye ve Türkmenistan ilişkilerini konuşuyorduk.İkimizinde görüşü Türkiye ve Türkmenistan’ın daha yakın ilişki içinde olmasıydı.Sonrasında Şahsımı Manisa Belediyesi’nin bir salonlarında Türkmenistan’ı tanıtan etkinliğe davet etti. Etkinlik her iki ülkenin milli marşları ile başladı. Sonrasında halkoyunları ve rahmetli Barış Manço şarkıları ve son olarak organizasyonun başkanının konuşmasıyla etkinlik sona erdi. Organizasyon başkanın davetiyle dönüşte Türkmen kardeşlerimle aynı otobüsteydim.  Manisa ve İzmir Karayolunda Çanakkale Marşını hep bir ağızdan söyledik. Sonrasında Türkmenistan Marşlarını söylediler. Organizasyon başkanı Türkiye’de gördüğü ilgiden dolayı mutlu olduğunu söyledi.

Başka ülkelere de öğrenci gönderiyoruz fakat Türkiye bizim için başka dedi. Aradan yıllar geçti Türk Devletleri Teşkilatı kuruldu. En büyük hayalim tabiki Türk Birliği, fakat hala Türkmenistan Gözlemci Üye pozisyonunda. Bunun nedeni açıklamadan önce Türkmenistan’dan size bahsedeceğim.

 Ata yurdu Türkmenistan’da Türkmenler, tıpkı bizim gibi  bayraklarıyla gurur duyuyorlar. Bununla yetinmeyip  133 metre uzunluğunda  Guinnes rekorlarına giren  dünyanın en uzun bayrak direğini yapmışlar. Bu direkte 420 kg ağırlığında uzunluğu 52,5 metre genişliği 35 metre olan dev bir Türkmenistan bayrağı dalgalanıyor. Türkmenistan bayrağı, 1991 (bağımsızlığını ilan ettiğinde) tarihinde "ulusal bayrak" olarak kabul edilmiştir. Bayrağın sol tarafında kalın bir şerit olarak uzanan "Türkmen halısı" motifi yer almaktadır. Türkmen halısı ve yeşil zemin Türkmen tarihini simgelemektedir. Çapraz olarak dizayn edilen yarım hilal İslamiyeti, beş yıldız ise Türkmen vilayetlerini simgelemektedir. Halı motifleri ise Türkmen boylarını simgelemektedir. Ay ve yıldız motiflerine Türk halklarının kullandığı bayraklarda sıklıkla rastlanılmaktadır.

Ülke idari açıdan 5 vilayete ayrılmıştır: Ahal, Balkan, Mary, Daşoğuz ve Lebap. Bunların dışında kalan Aşkabat ülkenin başkentidir. Ayrıca Türkmenistan Cumhurbaşkanı'nın aracının plakasında rakamlar yerine bayrağın üzerindeki ülkenin 5 Türkmen vilayetini simgeleyen"Türkmen halısı" motifi yer almaktadır.

Kuzeybatısında Kazakistan,kuzeyinde ve batısında Özbekistan, güneybatısında İran bulunan; batısında Hazar Denizi olan Ülkenin başkenti, aynı zamanda en gelişmiş şehri olan Aşkabat'tır. 6 milyon nüfusu ile Orta Asya cumhuriyetleri arasında nüfusu en düşük olan devlet Türkmenistan'dır. Ülkenin çoğunluğu ise Karakum Çölü'yle kaplıdır.

Günümüzde Merv, Ceytun ve Gonur Tepe şehirlerinin yer aldığı bölgede Tunç ve Demir çağlarında Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi gibi arkeolojik kültürler var olmuştur. İlerleyen dönemlerde İskitler, Massagetler ve Dahae olarak isimlendirilmiş halk da dahil olmak üzere Hint-İranlıların varlığı kaydedilmiştir.

Tarihsel anlamda Hint-İranlıların yaşadığı Türkmenistan'ın yazılı tarihi, Eski İran'ın Ahameniş İmparatorluğu İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesiyle başlar. Daha sonra bölge İskender tarafından ele geçirilmiş ve takip eden yıllarda Seleukos İmparatorluğu'nun parçası haline gelmiştir. Partların bölgeyi ele geçirmesi ile Nisa (günümüzde Aşkabat'ın bulunduğu bölge) Part başkenti haline gelmiştir. 7. ve 8. yüzyıllarda Arap hakimiyetine giren bölge İslamlaştırılmıştır.

Türkmenistan yüzyıllardır medeniyetlerin kesişim noktası olarak birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Türkmenistan sınırları içinde yer alan Merv şehri Orta Asya'daki en eski vaha şehirlerinden biridir. Orta Çağ'da Merv, İslam dünyası için de en önemli şehirlerden biri olmakla beraber, İpek Yolu üzerindeki en önemli noktalardandır. 1881 yılında Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilen Türkmenistan, daha sonra Orta Asya'daki Bolşevik karşıtı harekette önemli rol oynamıştır. 1925'te Türkmenistan, Sovyetler Birliği'ne dahil devletlerden biri olarak, Türkmen Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Türkmen SSC) olmuştur. 1991'de ise Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanmıştır.

Türkmenistan Devlet Başkanının  Çalışma Mekanı  Oğuzhan Köşkü

Türkmenistan daha iyi tanımak için Dini ve Milli Bayramları nedir?

1 Ocak Yeni Yıl Bayramı

Tüm dünya genelinde olduğu gibi Türkmenlerde de meydanlara dikilen yılbaşı ağacının etrafın da  her yıl geleneksel olarak coşkuyla kutlanmaktadır. Türkmen aileleri akrabalarını, komşularını, dostlarlarını ziyaret ederler ve gelecek yılın bereketli, huzurlu ve sağlıklı yıl olmasını dilerler.

19 Şubat Türkmenistan Devlet Bayrağının Bayramı

Türkmenistan’da Bayrak bayramı 1995 yılından itibaren her yıl 19 Şubat’ta milli bayram olarak kutlanmaktadır. Türkmenistan’da dünyanın en yüksek bayrağı inşa edilmiştir. Türkmenistan bayrağı yeşil renkli olup sol tarafta dikey yerleşimli zeytin dalları üzerinde 5 tane Türkmen halı sembollerinden ayrıca beyaz renkli hilal ve 5 tane yıldızlardan oluşmaktadır. Bayrağın üzerinde bulunan 5 tane halı sembolü Türkmen boylarını ve ülkenin geleneklerini ifade etmektedir. Sol tarafta bulunan zeytin dalları Birleşmiş Milletlerde de olduğu gibi Türkmenistan’ın daima tarafsızlık politikasını sembolize etmektedir. Yeşil renk İslami temsil eder üzerindeki beyaz hilal ise parlak gelecek ve umut simgesidir. Beş yıldız Türkmenistan’ın beş bölgesini temsil etmektedir.

8 Mart Uluslararası “Kadınlar” Günü 

Türkmenistan Devlet Başkanı ”Kadınlar ”günü  ülkedeki tüm bayanlara para ve hediyelik eşyalar dağıtır.Türkmenlerde Kadınlara büyük önem verilmektedir.

21-22-23 Mart Nevruz Bayramı Milli Bahar Bayramı

Türkmenistan’da Nevruz bayramı her sene geleneksel olarak kutlanmaktadır. Nevruzda tüm şehirler köyler çeşitli renkler ve bayraklarla süslenmektedir. Türkmenlerde Nevruz Bayramının özelliği yeşil filizlenmiş buğdaydan ‘’SEMENE’’ adlı yemeğin yapılmasıdır. Türkmenler Nevruz bayramında Türkmen pilavı, Türkmen petiri, Çelpek, Gatlama, Yağlı Börek, Pişme, Çapadı gibi Türkmen yemekleri hazırlanır ve ikram edilir.

7 Nisan Uluslararası “Sağlık” Günü

Su Tanesi-Altın Damlası Bayramı

Türkmenistan’da her yıl geleneksel olarak Nisan ayının ilk Pazar günü ‘’Su Tanesi-Altın Damlası’’ bayramı büyük coşkuyla kutlanır. Su Türkmenler için son derece önem taşımaktadır.

At Bayram

Türk kültüründe at en önemli vasıtadır. Oğuzlar devletlerini at üzerinde kurmuşlardır. At bayramı Türkmenistan’da 1992 yılından beri kutlanır. Türkmen  Ahal-teke atları dünyada güzelliği ve kısa mesafe koşularında hızlarıyla bellidir. Türkmenler bu atların cinslerini asırlardır korumayı başarmışlar ve bu atların yetiştirilmesine büyük önem vermektedir. Türkmenistan dünyada at bakanlığı olan tek ülkedir.

 Zafer Bayramı

Türkmenistan’ın her yerinde 9 Mayıs 1941-1945 yılında 2 Dünya Savaşında kazanılan büyük zaferin anısına tören düzenlenir savaşta vefat olan askerler anılar ve hayatta kalan askerlere Devlet Başkanı tarafından hediyeler verilir.

18 Mayıs Kalkınma, Milli Birlik ve Mahtumkulu’nun Şiir Günü 

Türkmen Halısı Bayramı

Halı Türkmen kültürünün en önemli sembolüdür. Türkmenistan halının yurdu ve halıcılığ’ın  kalbi sayılmaktadır. Türkmen kadınlarının dünyada ün kazanmış ürünleridir. Halı Bayramı Türkmenistan’da 1992 yılından beri Mayıs ayının son Pazar günü büyük coşkuyla  kutlanmaktadır.

6 Ekim Milli Matem Günü 

1948 yılında Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ta meydana gelen depremde hayatını kaybeden vatandaşları anma günüdür.Devlet tarafından ülke çapında şehitlerin ruhuna sadaka verilerek dua edilmektedir.

Bağımsızlık Bayramı

Türkmenler 1991 yılında Sovyetler birliğinin dağılmasıyla birlikte kendi bağımsız ülkelerini kurmuşlardır. Türkmenler için bağımsızlık günü çok özel bir bayram olmuştur. Bu yüzden ülke çapında her sene en büyük ulusal bayramı olan bağımsızlık bayramı ekim ayının 27-28 ne kutlanmaktadır.

Komşu Tabağı Bayramı

Türkmenler her zaman komşuya büyük önem vermektedir. Bu yüzden Türkmen ata sözlerinde ‘’Yer alma komşu al’’, ’’ Kıyamet günü komşudan’’ denilmektedir. Türkmenistan’da Aralık ayının ilk Pazar günü kutlanan Komşu tabağı bayramı renkli görüntülere sahne olur. Ülkede komşularla iyi geçinmek kaynaşmak için asırlardır devam etmektedir. Bayramda komşular birbirlerine yemek götürürler tatlı ikram ederler.

Tarafsızlık Bayramı

12 Aralık 1995’te Türkmenistan Devlet Başkanı Saparmurad Türkmenbaşın’ın girişimiyle Birleşmiş Milletler Teşkilatı Türkmenistan’ın sürekli tarafsızlık statüsünü onaylamıştır. Tarafsızlık bayramı ülke çapında kutlanmaktadır. Tarafsızlık günü anısına başkent Aşkabat’ta yüksekliği 95 metreyi bulan tarafsızlık anıtı inşa edilmiştir.

Türkmenistan Tarafsızlık Anıtı

Ramazan Bayramı

Ramazan bayramı tüm İslam coğrafyası için yılın en önemli bayramıdır ve tüm Müslümanlar tarafından kutlanmaktadır. Eski geleneklerden birini halen yaşamakta olan Türkmenler Ramazan Hilalinin beklenmesi ve hilalin ilk kez görünmesi bir bayram havasında kutlanmaktadır. Hilalin doğmasıyla birlikte Türkmenlerde çocuklar kapı -kapı dolaşır ve şeker, para, gibi hediyelikler toplar. Her evin kapısı açıldığında çocuklar ev sahibine şiirler okur ve hediyelikleri alır. Bu gelenek üç gün devam eder. Sabahları bayram namazları kılınır. Türkmenistan’da en özel Ramazan bayramı adeti ise Türkmenistan Devlet Başkanı tarafından geleneksel hale getirilmiş Kadir Gecesi affıdır. Türkmenistan Devlet Başkanı Ramazan Bayramında çok sayıda mahkuma af getirildiğini ilan eder.

 Kurban Bayramı

Kurban bayramı tüm İslam aleminde olduğu gibi Türkmenlerde de büyük coşkuyla kutlanır. Sabahın erken saatlerinde bayram namazını kılmak için camiye akın ederler. Bayram namazı kılındıktan sonra bayramlaşma başlar ve dört gün devam eder. Türkmen geleneklerine göre Kurban Bayramında meydanlarda salıncaklar kurulur. Eski bir inançlara göre salıncaklarda sallanan insanın günahlarının döküldüğüne inanır. Türkmenler  Kurban Bayramında kurbanlık keser ve etlerini akraba ve komşularına ihtiyacı olan ailelere dağıtılır.

Türkmenistan’ın Başkenti Aşkabat ismi Arapça aşk Farsça kent anlamındaki ibad sözcüklerinin birleşimiyle oluşuyor.Ülkenin bir diğer şehri Merv ‘de UNESCO nun dünya kültür mirası listesinde bulunuyor.Kentin tarihi mekanları Sultan Sencar Türbesi, Abdullah han kalesi,  Büyük ve küçük kız kaleleri’dir. Taşoğuz ili  ortaçağ harabeleri olan Köhne Ürgenç harabelerinden dolayı  ikinci Mekke olarak kabul ediliyor. Burada Turabeğ  Hanım Türbesi, Necmettin Kurba ve Ali Sultan Türbeleri burada yer alıyor. Turabeğ  Hanım, hem sufi hanedanından Kutlu Tümur’un karısı ve Altınordu’ya islamiyeti getiren en büyük liderlerden Özbek Han’ın kızıdır. Necmettin Kubra 12. 13. yy larda yaşamış Harezimli ünlü şair ve öğretmen’dir.

Türkmenistan neden Türk Devletleri Teşkilatında Gözlemci Üyedir?

 Türkmenistan’ın  Birleşmiş Milletler de kabul edilen 1995  tarafsızlık statüsü  vardır. Rusya ile ilişkilerinde ve Ortaasya’da Rusya’nın önderliğinde kurulmuş olan askeri ve politik işbirliği’nde ayrı kalmış ve  katılmamıştır. Türkmenistan her ne kadar tarafsızlık statüsüne imza atmış olsa da, üyesi olduğu bazı istisnai örgütler dikkate alındığında, 12 Kasım 2021 tarihinde İstanbul'daki Demokrasi ve Özgürlükler Adası'nda gerçekleştirilen 8. Türk Devletleri Teşkilatı İstanbul Zirvesi'nde, örgütün adı Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiş ve Türkmenistan gözlemci olarak teşkilata dahil olmuştur. Ve ileride Tam üye olarak katılımı sağlayacağı düşüncesindeyim. Böyle bir gelişme 1999 yılından sonra ilk kez tüm Türk cumhuriyetlerinin (KKTC dışında) devlet başkanı düzeyinde temsilini sağlayacaktır.

Son olarak arzu ettiğim Türk Birliği’nin gerçekleşmesi dileğiyle...