PROF. DR. ORHAN ÖZÇATALBAŞ

“TÜRKİYE” ÜLKE ADI OLARAK TESCİLLENDİ!

Bilindiği gibi ülke isimleri uluslararası ortamlarda, örneğin Birleşmiş Milletler toplantılarında, ilgili metinlerde, konuşmalarda İngilizce’deki karşılığıyla ifade edilmektedir. İki ay öncesine kadar Türkiye’nin ülke adı karşılığı olarak “Turkey” ifadesi kullanılmaktaydı. Bu kavram İngiliz dili dışında, hemen her dilde “coğrafi ve kavmi bir alanı” tanımlamaktaysa da İngilizcede aynı ses ve yazımla kullanılan ve hindi anlamına gelen “turkey” kavramı ile kullanılagelmişti. Ancak 31 Mayıs 2022 tarihinden itibaren; Birleşmiş Milletler nezdinde ve uluslararası tüm ortamlarda, yazışmalarda ve yazın dilinde “Türkiye” ülke adının karşılığı olarak “Turkey” kullanılamayacak!

Kavramların Benzemezliği

Britannica sözlükte: “Türkiye; kısmen Asya kısmen Avrupa'da yer alan ve ülkeler arasında hem köprü hem de bariyer görevi gören eşsiz bir coğrafi konuma sahip olan yer.” olarak tanımlanıyor.

1719 yılına kadar tarihsel olarak İngiliz yazın dilinde de Türkiye’nin ülke adı olarak karşılığı Turkye, Turkie, Turky ifadeleriyle yer almaktadır. Günümüzde ise Oxford sözlükte ülke adı olarak Türkiye'nin karşılığı için tarihsel geçmişe uygun olmayan "Turkey" ifadesine yer verilmektedir. Oysa ki, söze konu "Turkey" kavramın İngiliz dilindeki karşılığı "Hindi" olup, sözlük ise hindi kavramını şöyle tanımlanıyor: “ tavukgillerden, anayurdu Amerika olan, XV. yüzyılda evcilleştirilen ve Amerika’dan dünyanın her yerine yayılan, parlak ve yeşil, esmer tüyleri olan, boynu ve başı çıplak, dik ibikli, kuyruğunda on sekiz telek bulunan, kümes hayvanlarının en büyüğü, eti değerli bir hayvan.” Görüldüğü gibi hindi (turkey) ifadesi coğrafi olarak Amerika’ya yönelik evcil bir hayvanı ifade etmektedir ve ülke adı Türkiye ile hiçbir alakası bulunmamaktadır. Durum böyle olunca günlük konuşmalar yanında pek çok akademik ve diğer metinlerde anlam kaymasına yol açan bir kelime olarak göze batıyor.

Görüldüğü gibi yazımı aynı ancak anlam olarak birbirinden çok uzakta iki kavramı aynı sözcükle ifade etmek, kesinlikle İngiliz dilinin fakirliğinden kaynaklamamakta olup daha ziyade 1719 sonrasındaki tercihle, yazım hatasıyla ilişkilidir.

Tarihsel Süreçte Türkiye Kavramı!

Tarihsel gelişim sürecine bakıldığında Türkiye kavramsal olarak coğrafi ve kavmi bir alanı tanımlamaktadır. Türkiye, Türklerin yaşadıkları bölgeleri ifade eden bir kavram olarak kullanılagelmiştir. Türklerin 10’uncu Yüzyıl’dan itibaren Ortadoğu’da İran üzerinden İslam dünyasına, ardından Anadolu’ya geldiğini ve Bizans kaynaklarında Anadolu’nun Türkmen deryası haline geldiğini belirten Prof. Dr. Ahmet Taşağıl; Türkiye tabirinin ilk kez 582 yılında Roma (Bizans) tarihçi tarafından Orta Asya için kullanıldığını, 900'lü yıllarda da Peçenekler zamanında Karadeniz Kuzeyi'ne, Memlük devleti döneminde Mısır, Filistin, Suriye bölgesine 'Türkiye' denildiğini ve sonrasında ise Anadolu’nun Türkiye olarak isimlendirildiğini belirtiyor.

Yine aynı şekilde yabancı kaynaklara dayandırdığı makalesinde Dr. Altay Tayfun Özcan; “bir yurt adı olarak Türkiye ilk olarak Bizans kaynak yazarlarından Simocatta tarafından kullanılmıştır. İlk olarak Bizans kaynaklarında Türklerin yaşadıkları bölgeleri ifade etmek üzere Türkistan ve Kafkasların kuzeyindeki sahalar için kullanılan Türkiye tabiri, XII. Yüzyıla gelindiğinde Latince kaynaklarda Anadolu için kullanılmaya başlanmıştır. İlk önce Denizli’den Karaman’a kadar uzanan küçük bir sahayı içine alan Türkiye’nin sınırları ilerleyen birkaç yüzyıl içinde neredeyse bugünkü haline gelmiştir. Anadolu’yu ifade etmek için Türkiye tabirinin kullanılmaya başlanması ve gelişmesinde Anadolu’daki demografik ve kültürel değişimin önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Türkiye adının ilk olarak Anadolu Selçuklu idaresinin kalbi olan Denizli ile Karaman arasındaki sahayı ifade etmesi, Batı Anadolu’nun ise ancak bölgedeki Türkmen faaliyetlerinin doruk noktasına eriştiği bir dönemden sonra bu sınırların içine katılması, Türkiye tabirinin gelişmesinde siyasi kudretin belirleyici olduğunu göstermektedir. Bu husus ilerleyen yıllarda Türkiye sınırlarının Arabistan ve Ege adalarını da içine almasıyla da kendini belli etmektedir.”, şeklinde konuyu özetlemektedir.

Görüldüğü gibi kadim geleneğe ve geçmişe sahip Türkiye’nin İngiliz dilindeki karşılığı söz konusu derinliği ifade etmiyor. Hatta 1719 yılına kadar İngilizler tarafından edebiyat ve diğer alanlarda Turkey kavramı ülke adı karşılığı olarak kullanılmamıştır. Özellikle 5. Ve 15. Yüzyıllar arasını kapsayan Ortaçağ dönemi Latincesinde "Türklerin yurdu" anlamında , “Turchia” ve “Turquia” ifadeleri kullanılmış, takiben 15 yy’da “Turkye”, “Land of Torke”, 16 yy’ın başlarında İskoç şair William Dunbar  şiirlerinde “Turkie” ve “Tartaria" olarak  ve 16 yy da  İngiliz filozof, bilim insanı Francis Bacon ise, Sylva Sylvarum eserinde  “Turky” olarak kullanmıştır.

Dolayısıyla İngilizce de esas Türkiye ülkesinin isimlendirmesi günümüz İngiliz sözlüğündeki anlamından tamamen farklıdır ve 1719 yılından sonra hatalı kullanılmıştır. Çünkü tarihsel olarak İngiliz yazın dilinde de Türkiye’nin ülke olarak karşılığı Turkye, Turkie, Turky ifadeleri şeklinde yer almıştır.

'Türkiye' ülke adı tesciliyle

“Marka Değerini Güçlendirmek”

Konuyla ilgili olarak geçtiğimiz yıl Türkiye, uluslararası düzeyde önemli bir işlem gerçekleştirerek Türkiye'nin marka değerini güçlendirmek amacıyla tüm dillerde “Türkiye” ifadesi Birleşmiş Milletler nezdinde tescillendirilmiştir. Söz konusu süreçle ilgili ilk bilgilendirme 31 Mayıs 2022 tarihinde Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu tarafından sosyal medya hesabında: “Ülkemizin marka değerini yükseltmek için Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan liderliğinde başlattığımız süreç nihayete eriyor.

BM Genel Sekreteri'ne bugün gönderdiğim mektupla ülkemizin BM nezdinde yabancı dillerdeki adını da "Türkiye" olarak tescil ediyoruz.” şeklinde yer almıştır.

Esasen bu açıklama ile, yukarıda belirtilen tarihsel verilere uygun olarak, Türkiye’nin BM nezdinde yabancı dillerdeki karşılığının 'Türkiye' olarak tescil edildiği belirtilmiştir. Bu kapsamda bundan böyle 'Türkiye' markasını güçlendirme çalışmaları kapsamında, uluslararası kurum, kuruluşlarla resmi ilişkilerde olmak üzere, her türlü faaliyet ve yazışmalarda, 'Turkey', 'Turkei', 'Turquie', ‘Turchia’, ‘Turska’ ve benzeri ibareler yerine 'Türkiye' ibaresinin kullanılacak olması önemli ve değerli olmuştur.

Birleşmiş Milletler nezdinde “Türkiye”

BM resmi internet sayfasında(*https://turkiye.un.org/en/184798-turkeys-name-changed*-t%C3%BCrkiye) konuyla ilgili olarak şu açıklama yer almaktadır:

Turkey's name changed to Türkiye!  (Türkiye'nin adı Türkiye olarak değişti!)

BM'de ülke adı "Turkey" yerine "Türkiye" geliyor.

Türkiye Cumhuriyeti'nin Birleşmiş Milletler'e sunduğu resmi yazının ardından BM'de ülkenin adı resmi olarak Türkiye olarak değiştirildi. 

BM Sözcüsü Stephane Dujarric, 1 Haziran'da Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'ndan Genel Sekreter Antonio Guterres'e hitaben, tüm işlerde "Turkey" yerine "Türkiye"nin kullanılmasını talep eden bir mektup alındığını söyledi.

Sözcü, ülke adı değişikliğinin mektubun alındığı andan itibaren geçerli olduğunu söyledi.”

Sözün Özü

Türkiye kavramı ülke olarak İngiliz yazın dili ve sözlüğünde 1719 yılına kadar doğru kullanılmıştır. Ancak sonrasında anlam olarak coğrafi ve kavmi ifade etmenin ötesinde tamamen farklı anlamlı bir kavramla eşleştirilmiştir. Bu durum tabiatıyla hatalıdır ve tarihi akışa uygun değildir. Sonuç olarak Türkiye, 2022 yılında BM nezdinde “Türkiye” ifadesini tescillendirerek; ülkenin marka değerini güçlendirmek üzere somut işlem tesis etmek yanında, birkaç yüzyıldan beri devam eden tarihi bir hatayı da düzeltmiştir.