VAHAP DABAKAN

 Bugün 10 Kasım, Cumhuriyet’imizin Kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün, vefatının 84. Yılında rahmet ve minnetle anıyorum.  

Bazıları çok usta olduğunu söyler. Ben ise çokta yabancı olduğum bir konu Ekonomi ama sağ olsun, Ekonomist Hocalarımdan, Mali Müşavir dostlarımdan yardım alarak bu yazımı hazırlamaya çalışıyorum. Yazıma emeği geçen ekonomist dostlarıma teşekkür ediyorum. Günümüzde ekonomi konuşulunca benimde ilgimi çekiyor… 

Ödemeler dengesinin denkleştirmesinde kullanılan net hata ve noksan (net errors and ommision) hesabı bu sıralar Türkiye’de ekonomistlerin sıklıkla dillendirdiği önemli ekonomik konularından birini oluşturmaktadır. Bir ülkenin dış dünya ile ekonomik ilişkilerini gösteren ödemeler dengesi verilerinin derlenmesinde ortaya çıkan hatalar ve eksikliklerin ödemeler dengesi çizelgesinde gösterildiği hesaba, net hata ve noksan adı verilir…  

Net hata noksan, ödemeler dengesinde kaynağı belirlenemeyen döviz giriş ve çıkışlarının yazıldığı hesaptır. Kaynağı belirsiz para olarak da adlandırılan net hata ve noksan, ödemeler dengesi çizelgesinde denkleştirme işlevini yerine getirir. Net hata ve noksan hesabı, ödemeler dengesi içerisinde yer alan cari işlemler ile sermaye ve finans hesaplarının resmi kayıtlarla açıklanamayan kısmını ifade eder. Ekonomistlerin net hata ve noksan hesabına getirdikleri eleştirilerin temel dayanağını rakamlardaki +/- oynaklık ve büyüklük oluşturmaktadır…     

Gerçekte Türkiye’de net hata ve noksan hesabının son yıllarda sergilediği yüksek değer ve oynaklık, bu hesabın ekonomistler yanında kamuoyu ve araştırmacılar nezdinde de ilgi çekmesini sağlamıştır. Net hata ve noksan hesabının farklı yönlerde yüksek değerler alması, ödemeler dengesini şeffaflık ve güvenilirlik yönünden etkilemesinin yanında; ödemeler dengesi ve alt kalemlerinin doğru bir şekilde yorumlanmasıdır… 

Bunu rakamlarla ifade edecek olursak Türkiye’nin net hata ve noksan hesabı; - 2018 yılında 22.710 milyon ABD Doları,    - 2019 yılında  (-) 282 milyon ABD Doları, - 2020 yılında (-) 3.618 milyon ABD Doları, - 2021 yılında 8.027 milyon ABD Doları (geçici) ve  - 2022 yılı (Ocak-Ağustos) döneminde 28.307 milyon ABD Doları olmuştur. Ödemeler dengesi; -Merkezi hükümet, -Bankalar, Gerçek kişiler, -Tüzel kişi ve kuruluşlar gibi yerleşik kişilerin diğer ekonomilerde yerleşik kişiler ile belli bir dönem (ay, üç ay, yıl gibi) içinde yapmış oldukları tüm mal ve hizmet ticareti ile bu ekonominin diğer ekonomilerle olan alacak ve yükümlülüklerinin değişimi sırasında, çift kayıt ilkesine dayalı olarak gerçekleştirildiği bir istatistikî çizelgedir…  

Ödemeler dengesi aracılığıyla; -Ülkenin küresel ekonomideki ağırlığı, - Uluslararası varlık ve yükümlülükleri ile - Yapısal sorunlar gibi birçok önemli ögeler izlenebilmektedir. Ödemeler dengesi istatistikleri genellikle ülkelerin istatistik kurumları tarafından hazırlanmakta ve yayımlanmaktadır. Net hata ve noksan oluşmasının nedenleri olarak; 1.Dışalım ya da dışsatım için malın hareketi ile ödemenin farklı dönemlerine zaman uyumsuzluğu, 2. Gümrük işlemlerindeki beyan hataları, 3. Ödemeler dengesindeki çeşitli kalemlerden elde edilen gelirlerin dizge dışına (yastık altı, kasa vs.) çıkarılması ya da finansman sırasında dizge dışından kaynak kullanılması şeklindeki kayıt dışı işlemler, 4. Bazı verilerin anketler yoluyla elde edilmesindeki hatalar sayabiliriz…     

Diğer taraftan, net hata, noksan birbirlerini izleyen dönemlerde birbirini götürme eğiliminde ise (bir dönem (+), sonraki dönem (-), sonra tekrar (+), bu durumda zamanlamadan kaynaklanan hatalardan söz edilmektedir...